Цивилизованность общества проявляется в отношении к умершим предкам

Каталіцкія могілкі ў райцэнтры

Вясна і восень яшчэ з язычніцтва лічыліся часам Дзядоў. Гэты паганскі звычай памінання памерлых арганічна супаў з хрысціянскімі памінальнымі днямі: вясной – з Радуніцай, восенню – з Дзмітрыеўскай суботай.

Як бачна, ад пачатку сваёй гісторыі чалавек шанаваў сваіх памерлых супляменнікаў. Задоўга да хрысціянства смерць разумелі як пераход у іншы свет і стараліся “даць” з сабой нябожчыку ўсё неабходнае: зброю, гаршчочак з ежай і іншыя патрэбныя, па тым разуменні, рэчы. Месцы пахавання абкладалі камянямі, насыпалі курганы, ставілі драўляныя зрубы з бярвенняў ці дошак. Шмат да сённяшняга захавалася старадаўніх могільнікаў з каменнымі крыжамі, у тым ліку і ў нашым раёне ў Мількуні, Бабцах, Федарках, Асецішчы.

У 18-19 стагоддзях з’явілася мода на панскія капліцы-пахавальні. Драўляная капліца ёсць у парку былога маёнтка Гняздзілава роду Шышкаў і роду Козел-Паклеўскіх.  У добрым стане яна яшчэ доўга захоўвалася пасля вайны, пакуль не дабраліся да яе мясцовыя хуліганы. Павыцягвалі труны, параскідалі тое, што ў іх было.  У прыстойных людзей гэта выклікала абурэнне. На жаль, нешта падобнае яшчэ сустракаецца і ў нашы дні, калі вандалы дабіраюцца да месца апошняга спачыну продкаў.

Любыя могілкі заўсёды выклікаюць інтарэс у людзей цікаўных. Тут жыццё як бы спынілася, застыла ў часе. А розная надмагільная сімволіка, калі яе ведаць, эпітафіі могуць расказаць шмат цікавага.

Характэрны помнік 1930-х гадоў

Самы распаўсюджаны сімвал на любым некропалі – гэта, канечне, крыж.  Ён абавязковы ў абедзвюх канфесіях: чатырохканцовы ў католікоў і шасціканцовы – у праваслаўных. Хаця на гістарычных могілках, якім па 200-300, а то і больш гадоў, бачна, што бедныя людзі не мелі магчымасць паставіць нават яго, таму абмяжоўваліся простым каменем без ніякіх знакаў. Анёлы, выявы Ісуса Хрыста, Дзевы Марыі і многія іншыя хрысціянскія сімвалы, незвычайныя помнікі – гэта ўсё, канечне, больш адметнасць могілак вялікіх гарадоў, ці тых, дзе вялікім і магутным быў шляхецкі асяродак. Але і ў Докшыцах, калі пабываць на гарадскіх, каталіцкіх, татарскіх могілках, прайсціся па іх гістарычных частках, то можна адшукаць нямала цікавага.

Татарскія могілкі ў Докшыцах

На гарадскіх самымі велічнымі, без сумнення, з’яўляюцца надмагіллі над месцамі пахавання святара Мікалая Пляшчынскага і членаў яго сям’і. Сучасныя помнікі ці наўрад вытрымаюць выпрабаванне столькіх дзясяткаў гадоў, як гэтыя, і застануцца ў добрым стане. Цікава, што пры Польшчы ў міжваенны перыяд эпітафіі на помніках на польскай мове рабілі як католікі, так і праваслаўныя. Ёсць, хаця іх вельмі мала, надпісы і па-беларуску. Захаваліся яшчэ і помнікі атэістычных часоў, калі замест крыжа іх вянчалі пяціканцовыя зоркі.

Памяць бязбожнага часу

Эпітафіі яшчэ ў 1950-1960 гадах былі некалькі іншымі, чым зараз. Напрыклад, маглі напісаць, што стала прычынай смерці, асабліва, калі яна была заўчаснай. Напрыклад, на помніку Уладзіміру Лубачку, устаноўленаму ў 1975 годзе, указваецца, што нябожчык быў зверскі забіты бандытам,  а на надмагіллі Ганне Касцюк і яе чатырохгадоваму сыночку Толю напісана, што яны трагічна загінулі, толькі не паведамляецца якім чынам.  Часта нагадвалася кім быў памерлы пры жыцці або які меў сацыяльны статус: напрыклад, пісалі, што інжынер, удава. Здаралася, што падрабязна ўказвалі, хто ўстанавіў помнік. Напрыклад, Уладзіміру Гаўрыловічу, акрамя родных, гэта зрабіла яшчэ і “ дзяржаўная лясная ахова Бярэзінскага дзяржзапаведніка”. На велічным помніку Барысу Пляшчынскаму зазначана: “Добровольцу-воину…геройски павшему в бою под Гродно в 1916 году».

Помнік воіну-добраахвотніку Барысу Пляшчынскаму

Заўсёды хочацца прыпыніцца ля пахавання Тамары Маркевіч. У 1968 годзе яна ўтапілася ў басейне, калі была студэнткай  журфака Белдзяржуніверсітэта.  Пра ўсё гэта таксама напісана на помніку.

Сёння з багатай сімволікі мінулага засталося няшмат. З хрысціянскага – крыж і анёлы, з грамадскага  могуць быць выявы, якія сімвалізуюць занятак памерлага пры жыцці.

Свет мемарыяльнай сімволікі, што  літаральна дыхае гісторыяй, можа сказаць вельмі многае, трэба толькі ўмець уважліва глядзець.

Тамара АЛЬШЭЎСКАЯ

Фота аўтара і Вячаслава ЧАРВІНСКАГА