“Каб яны мяне так шкадавалі…” Споведзь маці, якая пахавала траіх сыноў
Бывае, чужая гісторыя не адпускае доўгія гады. Міжволі сочыш за лёсам ледзь знаёмага чалавека і моцна суперажываеш яго асабістай трагедыі. Гэты артыкул прысвячаецца светлай памяці простай вяскоўкі Любы, якая нядаўна адышла ў нябыт. Ёй было дзевяноста з гакам. Гаротніца намнога перажыла сваіх дзяцей.
Гадоў пятнаццаць назад мы прыехалі да Любы з журналісцкай нагоды, каб расказаць чытачам газеты пра яе талент вышывальшчыцы. Але ўразілі не так шыўкі і крыжыкі на белым палатне, як цяжкі крыж жыцця, які цягнула жанчына.
…Акуратны дом на ўездзе ў вёску, дзе трыццаць апошніх гадоў мініяцюрная жанчына прыемнай знешнасці жыла адна. Сам-насам з бядой, якая за кароткі час забрала яе мужа і траіх сыноў. Хлопцы самі наклалі на сябе рукі, а муж страціў розум пасля гібелі другога сына і памёр, не дачакаўшыся пенсіі.
– А я ўсё жыву, – мовіць здушаным голасам гаспадыня. – Думала, не падымуся з кален. Але ж куды я падзенуся? Куды? – паўтарае няўцешная, і не ўявіць, колькі разоў гэты вокліч прагучаў у мёртвай цішыні жытла. Яна і сама была гатова палезці ў пятлю, але супраць волі Госпада не пасмела. Бо хто адмоліць яе дзяцей?..
– Божа Усявышні, злітуйся. Я нідзе не магу іх знайсці… – гучыць самазабыўная малітва…
Калі-нікалі сыны прыходзяць у сне, і як жа тады яна іх песціць! Прачынаецца – і рукі міжволі цягнуцца да мілых абліччаў, вочы ўтрапёна шукаюць тых, каго ўжо не ўбачыць… І тысячная бяссонная ноч, і бязгучны крык адчаю, і змучанае “чаму?” на сухіх вуснах… І зноў у перарывістым дыханні зварот увысь: як жыць?..
– Выйсце знайшла ў малітве, – шэпча Люба. – Малю Айца Нябеснага…
На прыложкавым століку – Псалтыр, Біблія, Евангелле і спісаны дрыготкай рукой сшытак з духоўнымі вершамі.
– Уначы раз за разам чытаю малітву Ісуса, і мне трохі лягчэе, – прамаўляе.
Мы праходзім з ёю ў другі пакой.
– Вось тут хлопчыкі мае, – паказвае на вялікія партрэты на сцяне. – Такія добрыя былі. Вучыліся старанна, армію адслужылі. Я тут не сплю, тут страшна…
Доля жанчыны круцілася завірухай. Юнацтва абвуглілася вайной. Люба памятае, як на іх хутар прыйшлі акупанты.
– Мы беглі ад немцаў, наколькі хапала сіл, праз лес і балота ў бок суседняй вёскі, – расказвае яна. – Але аказалася, што і там фашысты, яны сталі па нас страляць. Мы кінуліся назад, мітусіліся, падалі вобзем. Пабілі тады нашых…
Не вярнуўся з вайны і яе каханы. Замуж выйшла за таго, хто браў, – аднавяскоўца Івана. Вялікімі намаганнямі пабудавалі на хутары хату, але нядоўга радаваліся – улады загадалі пераехаць у вёску.
– Не перадаць, як перажывалі, калі развалілі наша гняздо! – успамінае. – Перасялілі нас у новы калгасны дом – вось гэты, такі нешчаслівы… Але адразу нішто не прадвяшчала бяды. Двое сыноў ажаніліся, з’явіліся ўнукі. І раптам…
Першым быў Віктар – малодшанькі. Праз два тыдні яму споўнілася б дваццаць тры гады. Жыў у Літве, меў добрую работу. Цяпер ужо ніхто не скажа, што ў яго там не заладзілася… Яго сын не запомніў свайго бацькі, таму што быў надта маленькім… А непрытомная ад гора маці ўтапіла тую страшную тэлеграму ў слязах…
І калі праз чатыры месяцы прыйшла вестка з Мінска аб гібелі старэйшага – трыццацігадовага Анатоля, яна здалася неверагоднай. Што падштурхнула Толіка, які бачыў, як знемагае маці без малодшага сына, загінуць гэтак жа?..
Забіраў яго дадому, як і Віктара, сярэдні, Васіль. «Каб хоць смерць была людская”, – у жаху казаў ён. А калі брата хавалі на могілках, Вася стараўся перакрычаць маці, якая галасіла на ўсю ваколіцу: “Не плач, мама, мы ж з табою доўга-доўга жыць будзем!!!”
Гэтае «доўга-доўга» доўжылася дзевяць месяцаў – дваццацісямігадовы Васіль таксама павесіўся. У сваім хляве. І калі Віктара і Анатоля прывезлі хаваць ужо ў трунах, то яго, ужо адзінага і таму дарагога-дарагога, маці на свае вочы ўбачыла з вяроўкай на шыі. Сваю крывіначку. Сваю надзею. Сваё суцяшэнне. Свет раскалоўся на дробныя аскепкі… Здавалася, яна аглухла. Аслепла. Знікла.
– Баялася звар’яцець і пайсці па свеце, – гаварыла Люба. – Мой шлях звузіўся да чатырох свежых магіл. Спачатку не магла быць у гэтай хаце, начавала ў людзей. Потым прывыкла… Можа, вымалю іх грэх. Часам падумаю: каб яны мяне так шкадавалі, як я іх, то такога не натварылі б. Але не злуюся – яны ж мае дзеці.
Люба на хвіліну змоўкла, і гэта паўза была яшчэ цяжэйшай за яе расказ. Хацелася наўзрыд аплакваць разам з ёю ні з чым не параўнальную мацярынскую страту.
– Іншы раз пытаю ў Нябёс: нашто мне такое жыццё? Але гэта заганныя думкі. У кожнага сваё гора, і патрэбна яго перанесці. Мяне наведваюць унукі. Царква дае сілы. Прымушаю сябе парадавацца вышытай кветачцы. Раўняюся на людзей, якія і тонучы хапаюцца за саломінку. Мне не хочацца ісці на вячоркі, каб не тварыць пустаслоўя. Лепш памалюся. Раніца, дзень, вечар, ноч – я малюся за спачыўшых сваіх дзяцей…
Ніна КРУКОВІЧ.
